قبرستان ارامنه، از قبرستان های کهن مشهد مقدس است که قدمت آن به بیش از صد سال می رسد. این آرامستان محل دفن مسیحیان شهر طوس و مشهد قدیم بوده و در خيابان حرعاملی، ابتدای تقاطع شهید کریمی قرار گرفته است. قبرستان ارامنه مشهد در گذشته در نقطه ای خارج و دور از شهر بوده است و به تدریج با شهرسازی های انجام شده و تغییرات جغرافیایی، هم اکنون در یکی از محلات شلوغ واقع در مرکز شهر مشهد قرار دارد. برای بازدید از این قبرستان تاریخی تور مشهد الفبای سفر را رزرو کرده و پس از زیارت حرم امام هشتم، امام رضا(ع) به بازدید از این قبرستان شگفت انگیز بروید.
پیدایش ارامنه در شهر مشهد
برای اولین بار نادرشاه افشار جمعی از خانوارهای ارمنی و یهودی را به شهر مشهد منتقل و آن ها را در بیرون از شهر سکونت داد. به آن دلیل که خراسان با کشورهای آسیای میانه مرز مشترک داشت، تاجران و صنعتگران مسیحی زیادی از ایروان، قراباغ، نخجوان، ترکمنستان و روسیه به آنجا مهاجرت می کردند. مهاجران ارمنی نیز از اواخر قرن نوزده میلادی و حکومت قاجار از مرز باجگیران و درگز وارد این استان شده و در شهرهای مشهد، قوچان، نیشابور، شیروان، سبزوار، بجنورد و درگز ساکن شدند. کمی بعد تجار ارمنی از نقاط دیگر کشور مثل آذربایجان و اصفهان به این استان آمده و به کارهای تجاری و صنعتی مشغول شدند که بیشتر کارخانجات آن ها، کارخانه های تصفیه پنبه، تولید الکل صنعتی و پزشکی، قیرسازی و نخ ریسی بود.
وسعت گورستان ارامنه مشهد
این گورستان در گذشته بسیار بیشتر از حال وسعت داشت، زیرا طی چند سال گذشته به منظور انجام عملیات های عمرانی توسط شهرداری، قسمت بزرگی از این مجموعه تخریب شده است. به طور کلی وسعت گورستان ارامنه مشهد تقریبا ۲۵۸۴ مترمربع می باشد و بخشی از کل مساحت قبرستان برای ساخت و ساز، تخریب و سنگ قبرها به بخشی دیگر انتقال داده شده است، اما هنوز هم جزء بهترین جاذبه های گردشگری مشهد می باشد.
کلیسای گورستان ارامنه شهر مشهد
در گورستان ارامنه شهر مشهد كليسای مسيحيان نیز وجود دارد که قدمت آن به هفتاد سال می رسد. مساحت کل زمین قبرستان ارامنه مشهد وسعتی بالغ بر ۴۵۴۲ مترمربع و مساحت کلیسا یا مادور (نمازخانه) آن ۱۰۲ مترمربع است. طبق کتیبه سردر، مادور راهبه کا‌ترین را آرپنیک و ملکوم هارتونیاس به یاد مادر و مادرزن خود که در همین مکان به خاک سپرده شده اند، در سال ۱۹۴۷ بنا کرده اند.
افراد دفن شده در گورستان ارامنه مشهد
مدفونین گورستان ارامنه از کشورهای آمریکا، روسیه، گرجستان، کانادا، فرانسه، لهستان و بسیاری کشورهای دیگر بوده و خط های نوشته شده بر روی سنگ قبرها شامل رسم الخط فارسی، آرامی، ارمنی، انگلیسی، لهستانی، فرانسوی، روسی و … می باشد. قدیمی ترین تاریخی که بر روی سنگ قبرها حک شده است به اواخر دوره قاجار و جدید‌ترین آن اوایل پهلوی دوم تعلق دارد. مهم ترین قبر در گورستان ارامنه مشهد متعلق به مبلغ آمریکایی لوئیس اف اسلستین می باشد که در سال ۱۸۹۵ میلادی در مشهد متوطن شد.
در قبرستان ارامنه مشهد اشخاصی با تفاوت های مختلف دفن شده اند که می توان به ارتودکس‌ها، کاتولیک‌ها، ارامنه گریگور و آشوری ها اشاره کرد. قسمتی از قبرهای این آرامستان به مهاجران لهستانی و آورندگان پیام حقیقتی ناگوار از تاریخ جنگ جهانی دوم می باشد و زنان و کودکانی که در سال ۱۹۴۲ پس از رهایی از اردوگاه های کار اجباری در سیبری به ایران پناه آوردند و متاسفانه تعدادی از این اشخاص به دلیل بیماری و ناتوانی و سختی های راه درگذشتند. در این قبرستان تعداد ۳۰ لهستانی مهاجر در قسمتی ویژه مدفون هستند.
اشکال سنگ های تراشیده روی قبرها دارای تنوع زیادی می باشند و تعدادی از آن ها محل مخصوص عودسوز دارد. همچنین صلیب ها نیز در این مکان متنوع می باشند، اما معروف ترین این صلیب ها، صلیبی است که در کلیسای ارتودوکس روسیه مورد استفاده بوده و علاوه بر یک خط افقی، یک خط کوتاه تر افقی بالای خط افقی اصلی و یک خط کج نیز در زیر خط افقی اصلی دارد.
قبرستان ارامنه مشهد، تنها آرامستان مربوط به ارامنه در شهر مشهد مقدس می باشد که برای گردشگرانی که با خرید بلیط هواپیما مشهد به این شهر سفر می کنند و همچنین از لحاظ تاریخی و سیاسی دارای جایگاه و ارزش به خصوصی می باشد که با شماره ۳۱۴۴۴ در ردیف آثار ملی قرار گرفته است.
هزینه های سفر به تفلیس نوروز ۱۴۰۱